Instytut Pamięci Narodowej Wystawa „Obraz Treblinki w oczach Samuela Willenberga” – Muzeum w Tykocinie (Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku) - otwarcie wystawy 17 listopada 2022 (ekspozycja do 26 listopada 2022) - Aktualności -

Wernisaż wystawy w Wielkiej Synagodze w Tykocinie, z udziałem dyrektora białostockiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej dr. Marka Jedynaka, miał miejsce 17 listopada 2022 roku. Wydarzenie poprowadziła naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej Urszula Gierasimiuk. Na wernisażu obecni byli m.in. senator Marek Komorowski, burmistrz Tykocina Mariusz Dudziński, kierownik Muzeum w Tykocinie (Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku) dr Janusz Sękowski, przedstawiciele duchowieństwa i służb mundurowych, a także dyrektor Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Tykocinie Maria Anna Frankowska wraz z młodzieżą i mieszkańcy Tykocina. Dodatkowo marszałek województwa podlaskiego Artur Kosicki wystosował list okolicznościowy. 

Pamięć musi być monumentalna, pamięć musi być trwała jak spiż - nie tylko dla tych pokoleń współczesnych tragedii przekazywanej w postaci rzeźb Samuela Willenberga - pamięć musi być dla przyszłych pokoleń, by formuła przekazu trafiała do tych najmłodszych, kształtowała następne pokolenia, byśmy zdawali sobie sprawę co wydarzyło się podczas II wojny światowej, jak wyglądała historia Narodu polskiego i żydowskiego, bo nie możemy o tym zapomnieć. Dzięki inicjatywie, którą realizuje Instytut Pamięci Narodowej poprzez tę wystawę, możemy dzisiaj przypomnieć o ofiarach niemieckich zbrodni, a szczególnie o tych z obozu w Treblince, które straciły życie tylko dlatego, że byli Żydami - mówił podczas wystąpienia dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku dr Marek Jedynak. 

Po wernisażu dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku wraz z naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej oddali hołd ofiarom niemieckich zbrodni na Żydach z Tykocina i okolic, zapalając znicz na miejscu egzekucji i pochówku ofiar holokaustu w Łopuchowie. 

Wykonane z brązu prace, powstałe w latach 2000–2012 przedstawiają symboliczne sceny ukazujące ludzki dramat, których bezpośrednim świadkiem był Samuel Willenberg. Surowe, pełne ekspresji wykończenie, wykrzywione w grymasie twarze, zgarbione ciała postaci niosą znamiona olbrzymiego cierpienia oraz bezradności ofiar. Artysta w sugestywny sposób przypomina tym samym o zbrodni, jaka rozegrała się w latach 1942–1943 w Treblince – miejscu śmierci ponad 800 tys. żydowskich dzieci, kobiet i mężczyzn. Rzeźby użyczyła IPN Ada Willenberg - wdowa po pisarzu i artyście, która kontynuuje dzieło męża.

Niemiecki Obóz Zagłady Treblinka II (lipiec 1942 – listopad 1943)

Atak Niemiec i  Związku Sowieckiego na Państwo Polskie we wrześniu 1939 roku rozpoczął II wojnę światową i  umożliwił Holocaust. Treblinka była jednym z głównych niemieckich obozów śmierci tzw. Akcji Reinhardt (Aktion Reinhardt), w ramach której mordowano Żydów centralnych ziem polskich, zwanych Generalnym Gubernatorstwem (General Gouvernement). Położona była w  Distrikt Warschau (dystrykt warszawski), Kreishauptmannschaft Sokolow (starostwo sokołowskie). W  Treblince zginęło więcej polskich Żydów aniżeli w  Chełmnie nad Nerem, Bełżcu, Sobiborze, Majdanku czy w  Auschwitz. Jest to największy polski cmentarz w dziejach. Wyspecjalizowane metody spowodowały, że do zamordowania blisko miliona osób wystarczyło niewiele ponad 12 miesięcy, 20 ha zamaskowanego i  wyizolowanego terenu, kilkanaście baraków, kilka komór gazowych, kilkudziesięciu Niemców, setka przeszkolonych jeńców sowieckich, około tysiąca sterroryzowanych i  zmuszonych do pracy niedoszłych ofiar, a  także bezradność polskiego otoczenia i  milczenie świata. Gazowanie i  palenie 6 tysięcy ludzi trwało 2–3 godz. i odbywało się czasami nawet trzy razy dziennie. Większość ofiar była bezbronna z  powodu fizycznego wycieńczenia, terroru, troski o  najbliższych i  systemu mistyfikacji rzekomego obozu pracy. Mimo to wśród żydowskich komand roboczych, pod wodzą lekarza z  Warszawy Juliana Chorążyckiego, zawiązała się konspiracja. 2 sierpnia 1943 r., wzorując się na powstańcach z  getta warszawskiego, zorganizowano zbrojny opór. Blisko połowa robotników żydowskich uciekła. Przeżyło około dwustu. Wśród nich także pochodzący z  Częstochowy Samuel Willenberg (1923-2016). Konspiracja polska pod koniec 1942 r. wiedziała już, co dzieje się w obozie. Pisała o  tym prasa podziemna, m.in. „Biuletyn Informacyjny”. Wywiad Armii Krajowej, m.in. za pośrednictwem kolejarza, który po wojnie spisał swe wspomnienia, Franciszka Ząbeckiego, rozpatrywał ewentualny atak na obóz. Raporty, które szły do Rządu Polskiego w  Londynie, oraz informacje przekazywane światu o zagładzie Żydów nie spowodowały reakcji aliantów. Oprawcy skutecznie usuwali ślady swojej zbrodni. Majątek ofiar zrabowano i przekazano do skarbca III Rzeszy. Infrastrukturę jeszcze w 1943 roku, po wydobyciu i spaleniu zwłok, zniszczono. Po byłym obozie niemieckim w Treblince pozostała pamięć o jego ofiarach, bogate skarby kultury, które zamordowani wytworzyli, a także ostrzeżenie i nadzieja dla świata, by podobne zbrodnie ludobójstwa nie miały już miejsca. Prezentowane na wystawie eksponaty są także tego elementem.

Oprac. dr Marcin Urynowicz, Biuro Badań Historycznych IPN

Samuel Willenberg (16.02.1923 - 19.02.2016)

Samuel Willenberg był jednym z 200 więźniów, którym 2 sierpnia 1943 r. udało się uciec z niemieckiego obozu zagłady w Treblince. W chwili śmierci w 2016 r. pozostawał ostatnim z żyjących ocalałych z buntu w Treblince. Samuel Willenberg urodził się w 1923 r. w Częstochowie jako syn Maniefy z domu Popow i Pereca Willenberga. Miał dwie siostry: starszą Itę i młodszą Tamarę. W październiku 1942 r. przybył do obozu w Treblince w transporcie 6 tysięcy Żydów deportowanych z getta w Opatowie. Większość została natychmiast wysłana na śmierć; był jedynym, który pozostał przy życiu. Pierwszej nocy w obozie Willenberg usłyszał z oddali znajomy głos swojego szkolnego nauczyciela historii - profesora Meringa. Tej samej nocy Mering przekonywał Samuela: „Ty musisz stąd uciec, aby opowiedzieć światu, coś tutaj widział i co jeszcze zobaczysz. To będzie twoje zadanie”. Willenberg przebywał w Treblince do wybuchu buntu 2 sierpnia 1943 r. Na własne oczy widział przybycie transportów z setkami tysięcy Żydów i tysiącami Romów oraz chwilę wysłania ich na śmierć w komorze gazowej. Los ten spotkał także jego siostry Itę i Tamarę. Willenberg doświadczył osobiście upokorzenia, przemocy, okrucieństwa i skrajnej brutalności ze strony niemieckiego personelu SS i ukraińskich strażników z „SS-Wachmänner”. Chcąc pomścić zamordowanych i położyć kres machinie egzekucyjnej, więźniowie zorganizowali bunt. Willenberg wziął udział w rebelii i został postrzelony w nogę. Pomimo rany i ciągłego ostrzału udało mu się uciec z obozu i dotrzeć do Warszawy. Pod przybranym nazwiskiem Ignacy Popow („Igo”) walczył w Powstaniu Warszawskim, najpierw w szeregach Armii Krajowej, a potem Polskiej Armii Ludowej. Po wojnie pozostał w Polsce. Po śmierci ojca, w 1950 r. wraz z matką i żoną Adą wyemigrował do Izraela. Profesor Mering zginął w Treblince, a Samuel Willenberg całym przyszłym życiem wypełniał zadanie powierzone mu przez dawnego nauczyciela, dając świadectwo tego, co widział w Treblince. Wspomnienia o obozie i zbrojnej rebelii zapisał w książce „Bunt w Treblince” (1984). Wykonał szkice oraz rzeźby z brązu na kanwie wspomnień z miejsca kaźni. Wraz z żoną przez lata towarzyszył wycieczkom młodzieży z Izraela do Polski. Za swoją działalność podczas i po drugiej wojnie światowej Samuel Willenberg otrzymał najwyższe odznaczenia państwowe, w tym Order Wojenny Virtuti Militari, Krzyż Zasługi z Mieczami, Krzyż Walecznych, Warszawski Krzyż Powstańczy, Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, Order Odrodzenia Polski oraz Medal Wojska Polskiego. Wystawa prezentuje rzeźby, rysunki i fragmenty wspomnień Willenberga, wydobywając na światło dzienne postacie i sceny, które najgłębiej wryły się w pamięć ich autora. Dostarczają one bezpośrednich dowodów zbrodni, mimo że jej sprawcy dołożyli starań, by zatrzeć wszelkie ślady.

OPIS WYSTAWY - „Obraz Treblinki w oczach Samuela Willenberga”