E-Księgarnia
W czwartek 19 stycznia 2023 r. rozpoczęła się dwudniowa wizyta prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego wraz z towarzyszącymi mu przestawicielami Instytutu w stolicy Litwy. W skład delegacji, której celem są rozmowy na temat wieloletniej współpracy z instytucjami partnerskimi na Litwie, weszli m.in. dyrektor Biura Edukacji Narodowej Adam Hlebowicz, dyrektor Biura Współpracy Międzynarodowej Agnieszka Jędrzak i dyrektor Oddziału IPN w Białymstoku Marek Jedynak.
W godzinach przedpołudniowych prezes IPN spotkał się z przedstawicielami Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy (Lietuvos gyventojų genocido ir rezistencijos tyrimo centras, LGGRTC) – dyrektorem generalnym dr. Arūnasem Bubnysem, jego zastępcą Vytasem Lukšysem oraz kierownictwem poszczególnych pionów instytucji. Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy to instytucja państwowa, powołana w 1992 r. przez Radę Najwyższą Litwy. Do jej głównych zadań należy badanie przejawów ludobójstwa i zbrodni przeciw ludzkości, prześladowań podczas sowieckiej i niemieckiej okupacji oraz zbrojnego i pokojowego ruchu oporu przeciwko okupacji.
W ubiegłym roku IPN podpisał z Centrum porozumienie o współpracy w zakresie poszukiwań miejsc spoczynku ofiar totalitaryzmów. Otworzyło to obu instytucjom możliwość wspólnych działań w takich obszarach jak prace archeologiczne i ekshumacyjne, poszukiwania krewnych mieszkających na terytorium państw obu stron, identyfikacja genetyczna ofiar, kwerendy archiwalne i badania historyczne w zakresie poszukiwań i identyfikacji.
Po rozmowach delegacja IPN zwiedziła wspólnie z gospodarzami Park Pamięci Tuskulanum, dawniej miejsce masowych grobów ofiar sowieckich represji. Dziś ich szczątki spoczywają w położonym w parku Kolumbarium, oddziale Muzeum Ofiar Ludobójstwa w Wilnie. Wśród pogrzebanych tam litewskich ofiar NKWD znajdują się bezimienne szczątki Polaków – żołnierzy Armii Krajowej, którzy w latach 1944–1947 zostali rozstrzelani przez NKWD. W parku delegacja zwiedziła także muzeum mieszczące się w zabytkowym pałacyku Tuskulanum, z ekspozycją poświęconą zbrodniom Sowietów na Litwie.
Wieczorem w Domu Kultury Polskiej w Wilnie odbyło się specjalne spotkanie w ramach cyklu „Przystanek Historia IPN Wilno” z udziałem delegacji Instytutu. Obecni byli m.in. konsul RP na Litwie Irmina Szmalec, dyrektor Domu Kultury Polskiej Artur Ludkowski, przedstawiciele władz samorządowych na czele z merem Zdzisławem Palewiczem, instytucji państwowych: Centrum Badań Ludobójstwa i Ruchu Oporu mieszkańców Litwy, Związku Polaków na Litwie, przedstawiciele placówek oświatowych, stowarzyszeń, tłumacze, dziennikarze, historycy, archeolodzy oraz młodzież.
W programie spotkania znalazł się seans filmowy oraz dyskusja. Goście mogli obejrzeć „Czarny sufit”, przygotowany przez Instytut Pamięci Narodowej film fabularny, poświęcony niezwykłej postaci – Józefowi Mackiewiczowi w 120. rocznicą urodzin pisarza oraz w ramach obchodów Roku Józefa Mackiewicza w Polsce. Józef Mackiewicz był jednym z pierwszych Polaków, którzy widzieli zwłoki polskich oficerów w Katyniu. W 1952 roku zeznawał przed specjalną komisją Kongresu USA badającą zbrodnię katyńską. Był także świadkiem ludobójstwa w podwileńskich Ponarach. Opublikował setki artykułów wspomnieniowych i komentarzy politycznych. Nie uznawał PRL jako legalnej formy państwowości polskiej. Jego książki ukazywały się jedynie nakładem wydawnictw emigracyjnych lub w drugim obiegu. Film „Czrny sufit” jest zapisem fikcyjnej rozmowy Mackiewicza z jego wieloletnim korespondencyjnym przyjacielem, Jerzym Giedroyciem, na temat ówczesnej sytuacji międzynarodowej oraz istoty systemu komunistycznego.
W słowie poprzedzającym projekcję filmu prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki podkreślił, że Józef Mackiewicz doskonale rozpoznał istotę komunizmu:
– Był od początku przekonany, że każdy rodzaj współpracy czy pobłażania sowieckiemu komunizmowi prowadzi świat na skraj kolejnej przepaści. Dziś, z perspektywy XXI wieku jesteśmy świadkami tego, jak rosyjskie czołgi, często pod czerwoną gwiazdą, pod sierpem i młotem, z propagandą niemal z czasów sowieckich, z lat 20. i 30., nadal niszczą wolny świat, zagrażają wolnemu światu. Mackiewicz to wiedział
Pan dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku dr Marek Jedynak wręczył tego dnia również podziękowania osobom i instytucjom wspierającym działalność Instytutu Pamięci Narodowej.
Grawerton otrzymali:
- Artur Ludkowski - Dyrektor Domu Kultury Polskiej. Pan dyrektor jest działaczem polskiej mniejszości narodowej na Litwie. W latach 2007–2009 był wicemerem Wilna. Obecnie jest doradcą premier Litwy do spraw mniejszości narodowych.
- Zdzisław Palewicz - Mer Rejonu Solecznickiego. Pan Zdzisław jest samorządowcem zaangażowanym w upamiętnianie miejsc polskiej pamięci na Wileńszczyźnie. Kultywuje pamięć o żołnierzach Armii Krajowej poległych w czasie drugiej wojny światowej i po jej zakończeniu. Od szeregu lat inicjuje wiele wydarzeń kulturalnych propagujących kulturę i obyczaje polskie na Wileńszczyźnie. Od 2017 roku, gdy zespół Biura Poszukiwań i Identyfikacji Instytutu Pamięci Narodowej rozpoczął prace na Litwie, zawsze może liczyć na szeroką pomoc samorządu, którym kieruje Zdzisław Palewicz. Dzięki wzorowej współpracy z powodzeniem prowadzone są prace w wyniku których IPN odnajduje nieznane dotąd miejsca pochówków polskich żołnierzy.
- prof. Ilona Vaškevičiūtė - jest archeologiem, emerytowanym pracownikiem naukowym Litewskiej Akademii Nauk oraz Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego. W latach 90-tych XX wieku Pani profesor prowadziła badania archeologiczne masowych grobów ofiar NKWD na terenie dawnego majątku TUSKULANUM w Wilnie. W latach 2007-2008 współpracowała przy pracach poszukiwawczych i ekshumacjach prowadzonych na terenie Litwy przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Od 2017 r. do 2020 współpracowała z Biurem Poszukiwań i Identyfikacji przy pracach poszukiwawczych i ekshumacjach prowadzonych na terenie Litwy. Jej doświadczenie, profesjonalizm i życzliwość w wielkim stopniu przyczyniły się do tego, że badania prowadzone przez BPiI odbywały się bez zakłóceń, zgodnie z wszelkimi formalnymi wymogami i zachowaniem najwyższych standardów.
- Ilona Lewandowska – historyk, absolwentka historii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (2006) i teologii na Papieskim Wydziale Teologicznym w Warszawie (2012), dziennikarka – od 2016 r. pracuje w dzienniku „Kurier Wileński”, gdzie zajmuje się tematyką polityczną i historyczną. Autorka książek: „Działalność Sióstr od Aniołów w Polsce w latach 1945–1980”, „Tak teraz postępują uczciwi ludzie… Polacy z Wileńszczyzny ratujący Żydów”. Współautorka razem z dr Tomaszem Bożerockim dwujęzycznego polsko-litewskiego komiksu historycznego pt. „Podziemie łączy”.
- Leonardas Vilkas - tłumacz m.in. dzieł Józefa Mackiewicza z języka polskiego na język litewski. Rokrocznie bierze udział w obchodach rocznicy Obławy Augustowskiej, m.in. w rajdzie Rowerowym Śladami Ofiar Obławy Augustowskiej w okolicach Gib.
- Albert Wołk – historyk, nauczyciel w Gimnazjum im. Stefana Batorego w Ławaryszkach. Autor szeregu publikacji o tematyce hagiograficznej i regionalnej. Genealog. Członek grupy rekonstrukcyjnej „Garnizon Nowa Wilejka”. Był jednym z autorów popularnonaukowych audycji emitowanej na kanale TVP Wilno „Z historią na ty” oraz „Wileńszczyzna w obiektywie”. Wespół z Instytutem Pamięci Narodowej prowadzi kwerendy w litewskich archiwach. Dzięki jego wiedzy i zaangażowaniu udaje się ustalić losy ofiar totalitaryzmów oraz ich rodzin. Wiedza ta jest nieoceniona podczas identyfikacji żołnierzy polskiego podziemia, którzy polegli na Wileńszczyźnie lub po przekroczeniu linii Curzona, za kontynuację walki byli po aresztowaniu skazywani na śmierć przez stalinowskie sądy.
- Stefan Siemaszko - od szeregu lat gromadzi relacje dotyczące działania polskiego podziemia niepodległościowego na terenie powiatu święciańskiego. Pracując jako leśnik jest osobą znaną, cieszącą się dobrą opinią wśród miejscowych Polaków. Od początku niesie bezinteresowną pomoc pracownikom Wydziału Kresowego. Wskazał szereg miejsc, w których na przestrzeni ostatnich lat przeprowadzono prace archeologiczne. Dzięki pomocy i zaangażowaniu Stefana Siemaszki udaje się docierać do rodzin ofiar totalitaryzmów. Dzięki temu możliwa jest identyfikacja odnajdywanych żołnierzy. Stefan Siemaszko był jednym z inicjatorem upamiętnienia miejsca, w którym w 2020 roku zespół BPiI odnalazł miejsce pochówku żołnierzy z oddziału Sergiusza Kościałkowskiego „Fakira”, W ubiegłym roku Stefan Siemaszko ufundował krzyż w miejscowości Żwiniany.
Po seansie widzowie zostali zaproszeni na dyskusję na temat filmu, a także na promocję i dyskusję wokół książki Moniki Tomkiewicz „Zbrodnia ponarska 1941–1944”. W rozmowie wzięli udział: dr hab. Monika Tomkiewicz (Biuro Badań Historycznych IPN), dr hab. Jarosław Wołkonowski prof. UwB (Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku) i Adam Hlebowicz (dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN), a poprowadziła ją Natalia Krzywicka (IPN w Białymstoku).
W kolejnym dniu wizyty delegacja IPN odwiedzi m.in. Ponary i cmentarz na Rossie.