Nawigacja

Aktualności

Spotkanie z rodzinami Ofiar egzekucji niemieckiej z 5 listopada 1942 r., ekshumowanych na terenie dawnego ogrodu więziennego przy Areszcie Śledczym w Białymstoku – Białystok, 10 czerwca 2016

10 czerwca 2016 r. w siedzibie Oddziału IPN wBiałymstoku odbyło się spotkanie z rodzinami Ofiar egzekucji niemieckiej z 5listopada 1942 r. ekshumowanych na terenie dawnego ogrodu więziennego przyAreszcie Śledczym w Białymstoku w maju 2014 r. Podczas spotkania zostałyprzedstawione nowe okoliczności dotyczące zarówno samej zbrodni, jak iekshumacji rzekomych szczątków tych Ofiar, dokonanej w 1944 r. Szczątki tezostały wówczas pochowane na Cmentarzu Wojskowym w Białymstoku. W rzeczywistości osoby rozstrzelane w listopadzie 1942r. przez ponad 70. lat spoczywały na terenie dawnego ogrody przywięziennego, coniezbicie potwierdziły badania DNA, na podstawie których zidentyfikowano sześćOfiar tej zbrodni. Członkowie Ich rodzin otrzymali podczas spotkania przedmiotyosobiste znalezione przy szczątkach.

5 listopada 1942 r. Niemcy rozstrzelali wbiałostockim więzieniu przy ul. Kopernika 24 polskich zakładników. Był to odwetza akcję, którą wsławił się Zbigniew Rećko ps. Trzynastka, który samodzielniewyprowadził z aresztu gestapo przy ul. Sienkiewicza (wówczas Erich Kochstrasse)trzech członków sztabu i łączniczkę okręgu Białystok Armii Krajowej: mjr.Stefana Fijałkowskiego „Młotka”, mjr. Mariana Świtalskiego „Juhasa”, kpt.Stanisława Jacynę „Piłę” i Kazimierę Horodyńską „Kazię”. W czasie ucieczki Rećkośmiertelnie ranił na ulicy uzbrojonego strażnika pocztowego, który próbował gozatrzymać.

W latach 2013–2015 białostocki Oddział IPNprowadził prace ekshumacyjne na terenie dawnego ogrodu przy białostockim AreszcieŚledczym. W ich trakcie udało się odnaleźć i wydobyć szczątki 385 osób, w tymkobiet i dzieci. Były to przeważnie ofiary z czasu okupacji niemieckiej.

Podczas piątkowego spotkania w IPN przedstawionohistorię odkrycia prawdziwego miejsca pochówku ofiar egzekucji przeprowadzonejw areszcie 5 listopada 1942 r. Dr Marcin Zwolski z Oddziałowego Biura EdukacjiPublicznej powiedział, że po wycofaniu się Niemców, jesienią 1944 r. doszło doekshumacji w miejscu, które wskazał były strażnik więzienny. Szczątki zostałyodnalezione i rozpoznane, ale przeważnie na podstawie fragmentów ubrań. Następniepochowano je na Cmentarzu Wojskowym w Białymstoku. W latach 70. powstał tampomnik z nazwiskami rozstrzelanych osób.

Tymczasem w 2013 r. prowadzący ekshumacje wareszcie natknęli się na jamę grobową ze szczątkami 24 osób. Sposób ułożeniaszczątek, odnalezione przy nich łuski i pociski z broni niemieckiej świadczyły,że są to ofiary egzekucji niemieckiej, która odbyć się musiała w tym miejscu. Poprzeprowadzeniu kwerend w archiwach dotarto do rodzin niektórych ofiaregzekucji i pobrano od nich materiał genetyczny do badań porównawczych. Na tej podstawiespecjaliści z Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów w Szczecinie zidentyfikowalisześć osób. Okazało się, że w 1944 r. ekshumowano zupełnie inne ofiary, aofiary egzekucji z 5 listopada 1942 r. spoczywały na terenie ogrodu więziennegoaż do 2014 r.

Rodziny zidentyfikowanych Ofiar odebrały w piątekw IPN osobiste przedmioty, odkryte wraz ze szczątkami w jamie grobowej, m.in. obrączkę,medaliki, fifkę od papierosów.

Dyrektor Oddziału Barbara Bojaryn-Kazberukpodkreślała, że przed historykami jest jeszcze wiele pracy nie tylko ideowej,ale i faktograficznej. Przekonywała, że: „Takie dni jak ten nadają szczególnysens naszej pracy, która nie jest tylko pracą urzędników”.

Dr Andrzej Ossowski z PBGOT zaapelował do rodzinkolejnych osób, o których wiadomo, iż były ofiarami tej egzekucji, byprzekazały materiał genetyczny do badań porównawczych.

Prokurator Zbigniew Kulikowski z pionu śledczegoIPN w Białymstoku poinformował, że w  związku z tym, że na Cmentarzu Wojskowym przyul. 11 Listopada spoczywają szczątki nie ofiar egzekucji z listopada 1942 r., leczinnych, nieustalonych osób, konieczna będzie ekshumacja ich szczątków. Pracemają być przeprowadzone jesienią. Dyrektor Bojaryn-Kazberuk poinformowała też,że w pierwszym lub drugim kwartale 2017 r. planowany jest pochówek wszystkichszczątków odkrytych w latach 2013–2015 na terenie Aresztu Śledczego wBiałymstoku. Mają być złożone w kolumbarium, które powstanie na cmentarzuwojskowym.

ZidentyfikowaneOfiary z grupy 24 polskich zakładników rozstrzelanych przez Niemców w ogrodziewięziennym w Białymstoku 5 listopada 1942 r. w odwecie za ucieczkę z aresztugestapo członków sztabu Okręgu AK Białystok, zorganizowaną przez ZbigniewaRećkę, pseud. „Trzynastka”.

Julian Dudyński – ur. 7 stycznia 1909 r. wBiałymstoku, pracownik kolei w Białymstoku; żołnierz AK.

Zygmunt Dudyński – ur. 1 stycznia 1907 r. wBiałymstoku, , brat Juliana. W latach 1928–1930 służył w 5 Pułku Lotniczym wLidzie, pracownik Państwowych Zakładów Lotniczych w Warszawie, następniepracownik kolei w Białymstoku; żołnierz AK.

Tadeusz Masłoń – pseud. „Jul Wiesław”, ur. 29kwietnia 1911 r. Pracownik kolei w Białymstoku. W konspiracji od jesieni 1939r., członek Związku Walki o Niepodległą Polskę, ppor., łącznik pomiędzyBiałymstokiem, Lwowem i Warszawą, oficer AK.

Franciszek Nakoneczny – ur. 22 listopada 1893 r. w Janówcek. Tarnopola. Nauczyciel w Suchowoli, zaangażowany w konspirację i tajnenauczanie.

Antoni Suchocki – ur. 21 czerwca 1920 r. wChmielniku k. Białegostoku. Kolega Zbigniewa Rećki pseud. „Trzynastka”;prawdopodobnie członek Bojowej Organizacji Wschód.

Klemens Wincenciuk – ur. 8 kwietnia 1895 r. W latach1918–1919 uczestniczył w walkach o niepodległość Polski jako oficer 4 DywizjiStrzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego, następnie 19 Pułku PiechotyOdsieczy Lwowa, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, porucznik WP, przed IIwojną światową wójt gm. Suchowola. W czasie wojny zaangażowany w konspirację,prawdopodobnie AK.

do góry